Bijzonder Muzikaal in het Papageno Huis

‘Gewoon gezellig, dat was het uitgangspunt voor deze muzikale familiedag. Een cadeautje voor gezinnen in bijzondere omstandigheden. En waar kan dat beter dan op deze prachtige plek in het Papageno Huis?’ Het getrommel van djembé’s is vanuit de verte hoorbaar terwijl Fred Ras zijn verhaal vertelt aan Herma Klein Kranenberg. Mathieu Pater knikt instemmend. ,,Samen muziek maken of gezamenlijk naar muziek luisteren, kan een bijzondere verbondenheid geven. Dat geldt zeker ook voor jongeren die kampen met Autisme Spectrum Stoornis (ASS).” Het interview is te horen op Golfbreker Radio.

Tijdens een speciale familiedag in het Papageno Huis in Laren, op 23 september georganiseerd door de Stichting Papageno en de Stichting Bijzonder Muzikaal, genoten ruim veertig aanwezigen van een muzikaal getinte dag. Gezinsleden van een kind met ASS konden met elkaar een aantal muzikale workshops naar keuze volgen. Daarnaast genoten ze van een optreden van het Salon-orkest van het Amersfoorts Jeugd Orkest.

Initiatiefnemers van deze dag zijn Fred Ras en Mathieu Pater. Mathieu Pater is muziektherapeut. Hij werkt als coördinator muziektherapie voor Stichting Papageno. Fred Ras is een van de oprichters van de Stichting Bijzonder Muzikaal. Verder is Ras bestuurslid van het Amersfoorts Jeugd Orkest en was hij jarenlang voorzitter van de muziekschool in Leusden.

Als opfrissertje geeft Mathieu Pater wat meer informatie over Stichting Papageno en het Papageno Huis. Papageno opgericht door Aaltje en Jaap van Zweden. Jaap van Zweden, de jongste concertmeester ooit van het Concertgebouworkest en sinds jaar en dag een veelgevraagd dirigent over de hele wereld, heeft met zijn vrouw Aaltje een gezin van vier kinderen. Hun derde kind Benjamin, nu 27 jaar oud, is verstandelijk beperkt en autistisch. De diagnose werd tot groot verdriet van zijn ouders pas na een lang, intens traject gesteld. Mathieu: ‘In die tijd was er nog niet zoveel kennis als tegenwoordig voorhanden is. Hen werd verteld dat Benjamin tot weinig communicatie in staat zou zijn. Zo zou hij nooit kunnen praten.’

Ondanks de sombere prognose gingen Aaltje en Jaap van Zweden actief op zoek naar mogelijkheden om hun kind te helpen. Uiteindelijk kwamen ze in hun zoektocht in de VS in aanraking met het verschijnsel muziektherapie. Muziektherapie is een methodische vorm van hulpverlening waarbij muzikale middelen en vaardigheden worden ingezet. Denk hierbij aan elementen als maat, ritme, melodie, klank en harmonie, de menselijke stem en het gebruik van muziekinstrumenten. Mensen met autisme ervaren de wereld heel anders dan anderen. Ze voelen zich vaak overweldigd door de vele prikkels die op hen af komen, hebben moeite de onderlinge samenhang tussen gebeurtenissen te zien en weten niet altijd wat ze met hun gevoelens aanmoeten. Muziektherapie kan kinderen met autisme helpen zich te uiten. Op deze manier verbeteren hun sociale vaardigheden en daarmee vergroot het de kwaliteit van leven.

Jaap en Aaltje van Zweden probeerden met hulp van een heleboel vrijwilligers via muziek contact te leggen met hun zoon Benjamin en hem te stimuleren. De effecten waren opzienbarend. Benjamin reageerde positief op de interactie en op hetgeen hij muzikaal kreeg aangeboden. Hij ontwikkelde zich in allerlei opzichten. Hij leerde lopen, muziek maken en zelfs praten. Aaltje en Jaap besloten dat ze de door hen opgedane kennis wilden delen met anderen die zich in een vergelijkbare positie bevonden. In 1997 werd hiertoe de Stichting Papageno opgericht. Doel is muziektherapie onder de aandacht te brengen bij autistische jongeren en hun familie. De naam Papageno verwijst naar het personage Papageno uit de opera ‘Die Zauberflöte’  van Wolfgang Amadeus Mozart. De vogelvanger Papageno speelde de toverfluit en wist velen te betoveren met zijn spel. De hoop is dat ook het leven van kinderen met autisme positief wordt geraakt door deze ’toverfluit’. In 2015 opende het Papageno Huis haar deuren. Er woont een twaalftal jongvolwassenen met autisme, waaronder Benjamin van Zweden. Daarnaast is het Papageno Huis ook een ontmoetingsplek waar jongeren met ASS kunnen leren en werken. Verder worden er regelmatig concerten en andere activiteiten georganiseerd waar veel belangstelling voor is.

Fred Ras, zoals gezegd betrokken bij de Stichting Bijzonder Muzikaal, wil mensen met een beperking in aanraking wil brengen met muziek. ,,Plezier en ontspanning, dat zie ik vooral als mensen muziek maken. Dit genoegen gun ik iedereen. Het maakt niet uit of je op het hoogste niveau of op een heel basaal niveau musiceert. Het gaat om het genieten van het moment. Marie-Cécile Kocken, docent aan diverse muziekscholen, geeft al jaren muzieklessen aan mensen met een beperking. Haar toewijding voor deze speciale groep leerlingen vind ik inspirerend, en ik ben heel blij dat ze hier vandaag ook meedoet. Bij optredens van leerlingen met een beperking zie je hoe het plezier ervan af spat. De trots waarmee ze het applaus in ontvangst nemen. Hartverwarmend.”

Bijzonder Muzikaal is nu opgegaan in Stichting Papageno. Reden hiervoor is dat de doelstellingen van beide organisaties heel dicht tegen elkaar liggen. Fred: ,,Het meest logisch was dat we ons zouden aansluiten bij Papageno. Samen sta je immers sterker. Het potje met geld dat we nog hadden, wilden we graag besteden aan deze familiedag. Autisme heb je niet alleen; de gezinnen waar de kinderen uitkomen, hebben ook iedere dag te maken met deze onzichtbare aandoening. We gunnen hen allemáál een buitengewoon mooie, gezellige muzikale dag.”

Stichting Papageno steunt ook wetenschappelijk onderzoek. Op dit moment zijn dat twee promotieonderzoeken. Het ene onderzoek, met als promotor prof. dr. Erik Scherder, gaat over de gunstige invloed van muziek op de vroege ontwikkeling van het brein en de vitale functies zoals geheugen, plannen, leren, probleem oplossen en flexibiliteit bij kinderen met en zonder autisme.

Het andere onderzoek wordt uitgevoerd door Mathieu met als promotor prof. dr. Tom van Yperen. Zijn onderzoek is gericht op het effect van muziektherapie op het sociaal gedrag van kinderen met autisme. Mathieu: ,,In ons netwerk zijn ruim vijfentwintig muziektherapeuten werkzaam in het hele land. Via interviews met hen probeer ik in kaart te brengen wat de sleutelmomenten zijn in het contact met het kind. Welke stappen moet je zetten om van A naar B te komen? Veel gebeurt toch vanuit het moment, intuïtief, op basis van improvisatie. Op grond van al deze ervaringen poog ik een soort gereedschapskist te maken voor muziektherapeuten. Zo kunnen we het in de toekomst nog effectiever toepassen met hopelijk nog betere resultaten. Het streven is muziektherapie toegankelijk te maken voor wie dat nodig heeft. Samenwerking met scholen hoort hierbij. Ook heel jonge autistische kinderen, vanaf een jaar of twee, kunnen veel baat hebben bij muziektherapie. Zo zijn er nog flink wat dromen te verwezenlijken.”

In het Papageno Huis is goed te zien dat iedereen het naar z’n zin heeft. Schuchter om zich heen kijkend, stappen sommigen over de drempel om deel te nemen aan een workshop, terwijl anderen meteen op ‘hun’ muziektherapeut Mathieu afrennen en hem stevig omhelzen. Mathieu: ,,Juist voor kinderen met autisme is taal een barrière. Het maakt de sociale interactie lastig. Bij muziek speelt dat niet, dan heb je zonder te praten toch veel contact. Muziek ís de taal. Dat merk ik ook als ik bij gezinnen thuis kom. Je stapt hun wereld in en brengt een stukje van de buitenwereld naar binnen. Muziek gaat door muren heen.”