Twee violisten en een altviolist spelen zondag 3 oktober in de Amersfoortse Elleboogkerk twee bijzondere, volstrekt verschillende werken van twee in Nederland nauwelijks bekende componisten: Trio Le Londres’ van Eugène Ysaÿe en ‘Serenade’ van Zoltán Kodály. Het gelegenheidstrio bestaat uit de violisten (en zussen) Rossi en Rada Ovtcharova en altviolist Emlyn Stam. Een vraaggesprek met Rossi Ovtcharova.
Hoe is jullie samenwerking ontstaan?
,,Rada en ik hebben al van kinds af aan samen gespeeld. Rada en Emlyn hebben elkaar op het conservatorium leren kennen en al sindsdien hebben ze ook altijd samen gespeeld en gezamenlijke ensembles opgericht. Daar was ik vaak bij betrokken, want met je familie samen muziek maken is het leukste wat er is.’’
Wat is jullie rolverdeling?
,,De stukken die we spelen op zondag 3 oktober zijn geschreven voor een strijktrio: twee violen en een altviool. Alle drie de instrumenten zijn even belangrijk. De eerste viool (speel ik) is wat solistischer van karakter en de tweede (Rada) vormt juist de verbinding tussen de eerste viool en de altviool (Emlyn). De laatste geeft een mooie, donkere kleur aan het geheel, vaak als tegenpool aan de eerste viool, die juist vrij hoog zingt.’’
Hoe vullen jullie elkaar aan?
,,Trio Le Londres is bijvoorbeeld heel vol geschreven. Elk van ons speelt meerdere stemmen tegelijk die voortdurend in elkaar over gaan, dat maakt dat er geen leider is, maar drie gelijke stemmen die als het ware samen een ingewikkeld breiwerk maken.’’
Hoe is het om met je zus op het podium te staan?
,,Ongeëvenaard. Ik voel me volledig vrij en gesteund in wat ik ter plekke onderneem, in muzikale zin dan. We maken natuurlijk afspraken over ‘tempiwisselingen’, dynamiek en dergelijke, maar ik weet dat als ik op het moment van het concert iets anders doe dan afgesproken, dat ze het meteen door heeft en erop reageert. Dat geldt ook omgekeerd. De vrijheid die je voelt als ensemble, is dan van een heel andere dimensie.’’
Ysaÿe (uitspraak: ie-sa-ie) is bij het grote publiek volstrekt onbekend, maar elke professionele violist zou zijn werk kennen. Klopt dat?
,,Jazeker. Ysaÿe heeft een enorme invloed uitgeoefend op de moderne vioolschool als ‘verkenner’ van dat instrument. Hij was componist, pedagoog en als violist vertaalde hij als het ware de muzikale invloeden van zijn tijd met de viool. Elke violist komt een keer met zijn werk in aanraking.’’
Hoe ben jij met Ysaÿe in aanraking gekomen? Sprak zijn muziek je meteen aan?
,,Ik heb verschillende van zijn sonates voor solo viool gespeeld tijdens mijn studie. Elke keer als je Ysaÿe benadert, voelt het alsof je een berg beklimt. Eerst moet je veel verschillende landschappen verkennen, je weg omhoog zoeken, moeilijkheden overwinnen, maar eenmaal op de top (als je de stuk goed beheerst), heb je een adembenemend mooi uitzicht en een soort overzicht dat je beneden nooit zou hebben voorstellen of begrijpen.’’
Waardoor denk je, is Ysaÿe niet bij het grote publiek bekend?
,,Voornamelijk omdat hij vrijwel alleen voor viool schreef. Je moet dus van vioolmuziek houden om met zijn werk in aanraking te kunnen komen. Maar zijn werk is ook vrij moeilijk te spelen en niet iedereen wordt erdoor geraakt’’
Wat doet zijn muziek met jou?
,,Ik kan mezelf helemaal verliezen in de muziek van Ysayë. Het is heel melodieus, maar ook complex, je ontdekt steeds nieuwe lijnen. En omdat het best uitdagend is, kan je jezelf als violist eindeloos verbeteren.’’
Spelen jullie vaker werk van Ysaÿe?
,,Ik speel vaker de solo sonates van Ysayë en Rada en Emlyn hebben zelfs een ensemble opgericht dat zijn naam draagt – Het Ysaÿe strijktrio (viool, altviool en cello).’’
‘Trio Le Londres’ wordt bijna nooit uitgevoerd. Waarom hebben jullie ervoor gekozen?
,,Wij zijn alle drie echt fan van Ysayë en vinden het zonde dat die weinig wordt gespeeld..maar de praktische reden was dat Emlyn gevraagd was om een programma samen te stellen voor een festival in Dordrecht in de zomer van 2020 en we kozen dit werk omdat we toe waren aan een goede uitdaging na de eerste lockdown. Dit stuk was oorspronkelijk een duo sonate voor twee violen. Ysayë schreef het om het samen met zijn leerling, de Belgische koningin Elisabeth, te spelen. Het was echter veel te moeilijk voor haar en daarom heeft hij later een bewerking voor de huidige samenstelling ervan gemaakt. Rada en ik hebben de oorspronkelijke versie al een keer gespeeld, het leek ons interessant hoe die versie klinkt.’’
En, hoe klonk het?
,,Ik vind persoonlijk Le Londres zo veel mooier, warmer, door de klank van de altviool ook evenwichtig en rijk.”
Is het een heel moeilijk stuk om te spelen?
,,Ja, best moeilijk. Technisch is het uitdagend, elk van ons speelt meerdere stemmen, die vaak in elkaar overgaan, je moet je eigen stemmen heel goed beheersen om ze logisch aan het geheel te kunnen voegen en ook nog makkelijk te laten klinken.’’
Wat hoop je het publiek mee te geven?
,,De ervaring om je aan muziek over te kunnen geven en je even tijdloos te voelen. Dat zijn we vergeten in onze tijd waar de klok en agenda onze levens bepalen. We zijn vergeten hoe we tijd moeten vergeten. Dit stuk zuigt je erin en biedt een mogelijkheid om je dagelijkse leven even uit je hoofd te zetten.’’
Hoe kun je je als ongeoefende luisteraar op het stuk voorbereiden?
,,Je kunt alvast muziek van tijdgenoten wat vaker opzetten: Frank, Debussy, Fauré, Saint-Saëns, Chausson… Allemaal hebben ze werken aan Ysayë opgedragen en ze hebben hem beïnvloed en geïnspireerd. Ook staat op mijn website niet alleen meer informatie over Ysaÿe, maar ook een video-interview met Emlyn, Rada en mij. Daarin vertellen we uitgebreid over de achtergrond van Ysaÿes muziek.’’
Jullie spelen ook Serenade van de Hongaarse componist Zoltán Kodály (uitspraak: kodaai), een stuk met een duidelijk folkloristisch karakter….
,,Kodály wordt veel te weinig uitgevoerd vinden wij en omdat we ook van Folklore muziek houden, was het een vrij voor de hand liggende keus. Ook hebben we de Serenade in het verleden al vaker uitgevoerd.’’
Wanneer leerde jij de muziek van Kodály?
,,Als kind heb ik verschillende stukjes uit Kodály’s methode gespeeld, maar heb hem pas later als componist ontdekt en dan vooral zijn kamermuziek.’’
Wat doet deze muziek met je?
,,Ik ben zelf Bulgaars van afkomst en herken in de Hongaarse muziek veel overeenkomsten. Het voelt dus een beetje als thuiskomen. Het is een verrassend stuk ook, met een prachtig langzaam deel, waarin je echt vogeltjes hoort. Je ziet jezelf in de natuur staan. De laatste deel, een folkdans is een vreugdevolle viering van het leven zoals dat vaak in volksmuziek het geval is.’’
Wat is het kenmerkende van zijn muziek?
,,Kodály was behalve componist en docent ook etnomusicoloog. Hij heeft samen met zijn landgenoot Béla Bartok heel veel volksliederen en dansen verzameld en zo gered van de vergetelheid. In de tijd van urbanisatie verdwenen veel gebruiken, muziek en cultuur uit de dorpen. Een groot deel heeft Kodály weten te archiveren en daarop heeft hij later zijn beroemde muziekmethodiek gebaseerd, die ook in Nederland bekend is geworden en nog steeds in gebruik is. In Hongarije wordt zijn methode nog steeds onderwezen op alle basisscholen, dat verklaart ook het hoge niveau van Hongaarse koren.’’
Is Serenade een moeilijk stuk om te spelen?
,,Vergeleken met Ysayë niet echt.’’
Is het werk van Kodály heel anders dan dat van Ysaÿe?
,,Ze zijn van dezelfde tijdgeest en invloeden, klinken vrij modern voor de onervaren oor. Beiden zijn heel melodisch en dromerig, maar waar Ysaÿe soms heel druk structuur en complexiteit kent, is Kodály veel simpeler en puur van karakter. Kodály is dan ook veel toegankelijker.’’
Het concert vindt plaats in de Elleboogkerk. Waarom daar?
,,Dit programma hebben we al op een festival in Dordrecht gespeeld, een jaar geleden. Als Amersfoortse probeer ik mooie programma’s of gedenkwaardige concerten waarbij ik betrokken ben naar Amersfoort te halen. De Elleboogkerk is prachtig gerestaureerd en is heel mooi en sereen van sfeer. Dat past uitstekend bij de muziek van Ysaÿe en Koldály.’’
Het concert op zondag 3 oktober vindt plaats in de Elleboogkerk (Langegracht 36) en begint om 15.30 uur. Kaarten kosten 15 euro en zijn verkrijgbaar via de website rossiviool.com.
