Herma Klein Kranenberg wandelt met auteur en onderzoeker Remco Reiding over begraafplaats Rusthof, op zoek naar verborgen verhalen achter de grafstenen.
‘Een begraafplaats is niet alleen een plek van dood, maar ook een plek van leven. Je ziet het aan de manier waarop mensen een graf vormgeven; soms met heel veel kleur en persoonlijk getint. Leven en dood liggen heel dicht bij elkaar. Voor mij is Rusthof een rustgevende plek om rond te lopen.’
Door Herma Klein Kranenberg
De Amersfoortse auteur Remco Reiding (1976) lijkt een fascinatie te hebben voor begraafplaatsen. In zijn boek ‘Kind van het Ereveld’ gaf hij een vergeten groep Sovjetsoldaten een gezicht. Na jaren intensief speurwerk wist hij familie op te sporen van gevallen soldaten die begraven liggen op het Russisch Ereveld aan de Dodeweg in Leusden.
Remco Reiding tijdens de presentatie van zijn boek ‘Hier rust’. De weduwe van Big John Russell ontving het eerste exemplaar uit handen van burgemeester Lucas Bolsius.
De dankbaarheid van nabestaanden was groot. Ook vanuit officiële zijde ontving hij nationaal en internationaal vele blijken van erkenning voor zijn inspanningen. ‘Die jongens lagen hier, maar we hadden geen idee wie ze waren, waar ze vandaan kwamen. Het waren grijze stenen. Nu is dat anders. Je zou kunnen zeggen dat ik ze door mijn zoektocht naar hun achtergrond weer tot leven heb gebracht.’
Hier rust…
Voor zijn nieuwste boek ‘Hier rust’ vormden grafstenen wederom het aanknopingspunt. De uitgave die hij samen met fotograaf Marco Hofsté maakte, bevat vijftig uiteenlopende verhalen over mensen die op Rusthof hun laatste rustplek vonden. Van jong gestorven soldaten uit allerlei landen tot bekende en minder bekende personen, allen met een bijzondere levensgeschiedenis.
Een van de witte oorlogsgraven waar Remco stil blijft staan, is van Wim Kooijmans. Zijn verhaal is opgetekend in het boek ‘Hier rust’. ’Kooijmans was een verzetsheld die op twintigjarige leeftijd werd gefusilleerd door een vuurpeloton op de Leusderheide. Thuis in de Amsterdamse Valeriusstraat wapperde de zwart-rode nazivlag. Wims autoritaire vader was overtuigd NSB-er, in tegenstelling tot zijn zoon die spioneerde voor de Nederlandse regering in ballingschap. Toen Wim werd opgepakt, bleef zijn vader verbijsterd achter. Nadat Wim was geëxecuteerd door de Duitsers, bedankte Wims vader voor de NSB. Na de oorlog zat hij vast in een kamp voor collaborateurs. Wim ontving postuum een bronzen kruis voor zijn verzetsdaden. Zijn vader wilde dit in ontvangst nemen, maar dat werd gezien zijn achtergrond als foute Nederlander niet toegestaan.’
Remco: ‘Het is het verhaal van een vader en zoon die gebrouilleerd zijn geraakt. Hoe de één linksaf en de ander rechtsaf is geslagen, met alle gevolgen van dien. De zoon die de goede kant koos, sterft. De vader die de foute kant koos, overleeft.’
Vaders en zonen
De geschiedenis van Wim Kooijmans brengt het gesprek op Remco’s eigen vader en het vaderschap. Remco’s zoektocht naar de families van 101 Sovjetsoldaten startte in 1998. Remco was begin twintig. Deels was het ook een persoonlijke zoektocht. Als jonge student voelde hij zich ontheemd. ‘Ik was ongelukkig, ik zocht een doel in het leven.’
Sinds Remco’s vroegste jeugd kampte zijn vader met psychische problemen. Hij liet zich opnemen in Zon en Schild toen Remco vijf jaar oud was. Hierdoor groeide hij in feite zonder vader op. Remco verloor als puber zijn moeder aan borstkanker. Een moeilijke tijd volgde, waarin Remco zijn weg probeerde te vinden. Het onderzoek naar de Russische soldaten bracht Remco behalve voldoening, ook een nieuw perspectief en levensvreugde. Hij gaf de onbekende overledenen een gezicht en zichzelf een ander zicht op zijn persoonlijkheid.
‘Mijn vader stond te boek als een opgever. Later bleek dat hij natuurlijk hartstikke ziek was en er niets aan kon doen, maar zo ervoer ik de situatie op dat moment. Tijdens mijn jarenlange onderzoek raakte ik soms zó gefrustreerd dat ik het bijltje erbij neer wilde gooien. Maar het laatste dat ik wilde, was opgeven. Dat nooit! Mijn doorzettingsvermogen, het altijd maar willen doorgaan, dat zaadje is geplant toen ik al heel jong was. Het heeft ertoe geleid dat ik ben gaan doen wat ik doe.’
Persoonlijke zoektocht
Remco’s vader, overleden in 2015, heeft de verschijning van het boek ‘Kind van het Ereveld’ in 2012 nog meegemaakt. ‘Hij heeft het succes ervan meebeleefd. Tegelijkertijd heeft hij heeft zich in die periode ook gerealiseerd hoe zwaar het voor mij als kind is geweest. Mijn vader redeneerde altijd vanuit zijn eigen positie. Hoe erg het voor hém was dat hij niet bij zijn gezin kon zijn, hoe zeer híj ons miste. Ik verwoordde mijn kant van het verhaal, iets wat hem erg heeft geraakt. Uiteindelijk heeft dit ons dichter bij elkaar gebracht. Ik heb toenadering gezocht en dat waardeerde hij zeer. De laatste jaren was het contact tussen ons stukken beter. We hebben goede gesprekken gehad en we maakten ook veel plezier samen.’
Kind van het Ereveld
Behalve zoon is Remco zelf ook vader. In Rusland ontmoette Remco de jonge tolk Irina die hem helpt bij zijn speurtocht. Ze trouwen en krijgen samen een kind. Dima, nu vijftien jaar oud, is vernoemd naar de eerste nabestaande van de Sovjetsoldaten die Remco uiteindelijk op de Krim wist te vinden. Op de derde etage van een typisch Sovjetflatje trof Remco een oude man, Dmitri Botenko, wiens vader Vladimir Botenko op het Russisch Ereveld ligt begraven. Een aangrijpende ontmoeting die voor zowel Dmitri als voor Remco van grote betekenis was. Dmitri vond via Remco zijn vader weer terug. Remco gaf zijn zoon als eerbetoon aan Dmitri de naam Dima, de roepnaam voor Dmitri.
Dima nam in 2013 het eerste exemplaar van het boek ‘Kind van het Ereveld’ in ontvangst. Een vertederend gebaar, vooral ook omdat de titel van het boek niet alleen verwijst naar de jonge gevallen soldaten op het Ereveld. ‘Kind van het Ereveld’ is ook een verwijzing naar zijn zoon. Remco: ‘Dima weet heel goed wat ik doe en hij is er trots op. Maar ach, hij is ook gewoon een puber die soms verzucht: ’Toch niet alweer die oorlog he.’
Semper fidelis
Al pratend over het thema vaders en zonen, passeren we het graf van Menno Lodders. Menno was in de jaren negentig van de vorige eeuw als beroepsmilitair gelegerd in Sint-Petersburg. Hij sprak uitstekend Russisch. Menno was waarnemer van het EEG-hulpprogramma ‘Help de Russen de winter door.’ Samen met zijn vriendin Petra Schat, net als hij militair, maakte hij in het voorjaar van 1992 een toeristische helikoptervlucht. Het toestel crashte tijdens een hevige sneeuwbui boven de Finse Golf. Alle inzittenden kwamen om het leven. Remco: ’De ouders van Menno en Petra besloten hun kinderen samen te begraven op een plek tussen de woonplaatsen van hun ouders, Alkmaar en Harderwijk. ‘Semper fidelis’ (‘altijd trouw’) staat in de gezamenlijke grafsteen gebeiteld. Het is nu precies vijfentwintig jaar geleden dat het ongeluk plaatsvond. De vader van Menno was aanwezig bij de boekpresentatie. Heel bijzonder vond hij het dat het verhaal van zijn zoon is opgenomen in het boek ‘Hier rust’. Dat doet mensen blijkbaar echt wat.’
Het graf van Big John Russel.
Boekpresentatie bij graf Big John Russell
De wandeling op Rusthof eindigt op de plek van de boekpresentatie: het graf van Big John Russell. Deze ook in letterlijke zin grote ster, hij woog zeker tweehonderd kilo, is beroemd vanwege zijn optreden met The Beatles in Blokker in 1964. Eerder al begeleidden de toen nog relatief onbekende muzikanten John Lennon en Paul McCartney hem bij concerten in Hamburg. Behalve met The Beatles toerde Russell met een keur aan bekende artiesten zoals Percy Sledge, Bill Haley en The Rubettes. In 1966 won Russell een Zilveren Roos voor de muziek voor de film Compromis. Op Russells graf staat een getrouwe kopie van zijn gitaar.
Russells vrouw nam eind mei dankbaar het eerste exemplaar van ‘Hier rust’ in ontvangst uit handen van burgemeester Lucas Bolsius, die het voorwoord van het boek schreef. Remco: ’Ik merk dat mijn inspanningen zeer worden gewaardeerd. Mensen worden door dit boek uit de vergetelheid gehaald. Het is toch een soort eerbetoon. Of het nu bekende of minder bekenden zijn, ieder persoon heeft een verhaal. Het lot kan mensen bij elkaar brengen maar het kan ze uiteindelijk ook hier op Rusthof brengen.’
Zo vertegenwoordigt iedere steen geschiedenis. Remco citeert in zijn boek niet voor niets de dichter Heinrich Heine: ‘Unter jedem Grabstein liegt eine Weltgeschichte’.
Het boek ‘Hier rust’ is voor € 17,50 (inclusief verzendkosten) te bestellen via www.remcoreiding.nl
Herma Klein Kranenberg interviewde Remco Reiding voor Golbreker Radio. Dat interview is via deze link te beluisteren.