Wat weten we in Nederland van Belgische kunstenaars? Niet zo veel. Ja, Magritte natuurlijk, en Permeke, Panamarenko en Delvaux herinner ik me uit m’n blote hoofd. Maar verder? Ook conservator van KAdE Robbert Roos heeft er moeite mee.
Geen nood, de Belgen zelf weten het ook niet precies. Een lijstje van min of meer eigentijdse Belgische kunstenaars op Wikipedia toont grotendeels heel andere namen dan het lijstje van de Belgische muzikant Tom Barman. Die laatste is door Robbert Roos gevraagd een overzicht te maken en te tonen in KAdE (Kunst Aan de Eem). Deze tentoonstelling, met werk van vijftig Belgen, van wie er twintig zijn overleden, is onder de naam De Vierkantigste Rechthoek bij KAdE te zien.
De tentoonstelling past in een serie activiteiten in Amersfoort om te herdenken dat honderd jaar geleden – bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog – veel Belgen onderdak zochten in het neutrale Nederland. Zij werden onder andere in Amersfoort opgevangen. Het Belgenmonument stamt uit die tijd.
Onder de vluchtelingen enkele kunstenaars die later zouden uitgroeien tot belangrijke vertegenwoordigers van het Vlaams Expressionisme. Ook in Amersfoort kwam een aantal kunstenaars terecht.
De tentoonstelling bestaat uit een allegaartje van Belgische kunstwerken van de laatste honderd jaar. Robbert Roos koos voor Tom Barman als gastcurator omdat deze als verzamelaar en volger van de actuele kunst een persoonlijke visie kan geven op de Belgische kunst, los van kunsthistorische lijnen en zonder compleet te zijn.
Peter de Meyer, De Vierkantigsten Rechthoek.
Tom Barman: ,,Als muzikant en filmmaker heb ik twintig jaar lang moeten antwoorden op de vraag: Wat is typisch Belgisch? Het antwoord ligt volgens mij in het eclecticisme en de tegendraadsheid. In de humor ook. En in het opene. Ik zie of hoor het in de pret-oogjes van René Magritte, in de staalharde no-nonsens van Jacques Brel, in de meertalige dialecten van Raymond Goethals en in de veelzijdigheid van Hugo Claus of Victor Servranckx. Want achter het uitgewoonde cliché van het Belgische surrealisme klopt een experimenteel hart. Altijd met een geniepige lef en een zin om keet te schoppen. Zélfs met schoonheid, als het moet. Met deze tentoonstelling wens ik mijn hoogst persoonlijke visie op dat Belgische ‘typisch ontypische’ te geven. In beeld, schilderij en geluid.”
De tentoonstelling is vernoemd naar De Vierkantigsten Rechthoek, een driedimensionaal werk van Peter de Meyer, voorstellende een simpele, stevige kist van het soort waar in goederen, bijvoorbeeld een schilderij, kan worden vervoerd. Op de kist, naast opmerkingen voor de vervoerder als ‘handle with care’ enkele stickers met de mededeling ‘empty’. Het is deze sticker die de kist tot kunstwerk promoveert, maar nog steeds provocerend en humorvol à la de readymades van Marcel Duchamp.
Humor, veel humor, zit er ook in het Etui voor bromfiets, van Wim Delvoye. Het etui is prachtig gemaakt, de bromfiets ligt er al in en alleen het deksel moet nog worden gesloten om de bromfiets te kunnen vervoeren.
Wim Delvoye, Etui voor een bromfiets.
Nog meer humor plus veel diepere lagen in het schilderij L’Afrique inconnu (Het onbekende Afrika). Jane Graverol schilderde een trotse, zwarte zeemeermin met Afrikaans kapsel, een ontblote torso en natuurlijk een vissenstaart die op een wolk langs grauwe, van veel donkere vensters voorziene torenflats zweeft.
Dit surrealistische beeld doet niet alleen denken aan andere surrealistische schilders en hun werken, maar eerder nog aan stereotiepe beelden van Afrikaanse vrouwen, aan mythen en sagen van de zee, aan verhoudingen tussen blank en zwart, tussen natuur en verstening en ongetwijfeld zullen anderen er hun eigen ideeën en emoties in terug vinden. In ieder geval zet de kunstenaar de beschouwer wel aan het denken.
Jane Graverol, L’Afrique Inconnu, 1958, olieverf op doek.
De tentoonstelling geeft een niet volledig maar wel gevarieerd beeld van Belgische kunst, met veel interessant en soms imposant werk, en verdient het dubbel en dwars om te worden bezichtigd. Daar voor is tot en met 4 januari de tijd.
De kunstenaars zijn:
Nel Aerts, (1987), Philip Aguirre y Otegui (1961), Fred Bervoets (1942), Guillaume Bijl (1946), Pierre Bismuth (1963), Michaël Borremans (1963), Kasper Bosmans (1990), Dirk Braeckman (1958), Marcel Broodthaers (1924-1976),Jean Brusselmans (1884 – 1953, Jan Cox (1919-1980), Sergio De Beukelaer (1971), Thierry De Cordier (1954), Koenraad Dedobbeleer (1975), Robert De Keersmaecker (1955), Raoul De Keyser (1930-2012), Wim Delvoye (1965), Peter De Meyer (1981), Lara Dhondt (1979), Niels Donckers (1969), Filip Dujardin (1971), Lili Dujourie (1941), Michel François (1956), Jane Graverol (1905-1984), Gerard Herman (1989), Fernand Khnopff (1858-1921), Werner Mannaers, Werner (1954), Pol Mara, (1920-1998), Kris Martin (1972), Xavier Mary (1982), Guy Mees (1935-2003), Nadia Naveau (1975), Panamarenko (1940), Pascal Petrus (1979), Emmanuelle Quertain (1987), Fabrice Samyn (1981), Viktor Servranckx (1897-1965), Léon Spilliaert (1881-1946), Walter Swennen (1946), Luc Tuymans (1958), Roeland Tweelinckx (1970), Roger Van Akelijen (1948), Camiel Van Breedam (1936), Michael Van den Abeele (1974), Koen Van den Broek (1973), Benny Van den Meulengracht-Vrancx, (1989), Etienne Van Doorslaer (1925-2013), Herman Van Ingelgem (1968), Anne-Mie Van Kerckhoven (1951), Lisa Vlaemminck (1992).