Beeldend kunstenaar en auteur Ron Jagers plaatste een column op zijn Facebookpagina over het ,,prachtkunstwerk” op het dak van restaurant Dara in Amersfoort. Dat moet namelijk tot zijn grote verdriet en verontwaardiging weg.
‘WEES BLIJ’ staat er met prominente letters bovenop het Nefkensgebouw aan de Vlasakkerweg. ‘WEES BLIJ’, een zonnige boodschap aan alle passanten. De boodschap is opgepikt door de eigenaar van Amersfoort aan Zee. ‘Verspreid het woord’ zal hij gedacht hebben.
De prominente tekst op het dak is een mooie voortzetting van een stap van het Amersfoortse gemeentebestuur. Amersfoort heeft immers op het eigen stadhuis vier teksten van de kunstenaar Mondriaan geplaatst. Langs het Valleikanaal staat de vragenoproepende tekst ‘WAAR IS HET’.
Kunst in de openbare ruimte. De gemeente Amersfoort entameert, een particulier pikt het op en geeft het een mooi vervolg. Wees blij. De smaak is goed. Schoonderbeek is de man achter de spreuk. Schoonderbeek is niet vies van het verschuiven van grenzen. De nieuwbouw van het gebouw waar restaurant Dara domicilie heeft is zo’n voorbeeld van grensverlegging in Amersfoort. Het is een gedurfd ontwerp aan de Eemoever. Een ontwerp met een functie die er voor zorg heeft gedragen dat de mond van het nieuwe Eemgebied een enorme oppepper heeft gekregen. Als klap op de vuurpijl plaatste Schoonderbeek een kunstwerk bovenop het gebouw. Een kunstwerk dat aansluit bij de traditie die de gemeente in gang heeft gezet. Het kunstwerk is gemaakt door de kunstenaar Kevin van Braak.
Een inwoner van de stad heeft geklaagd: het werk bederft zijn uitzicht. Zo’n klacht levert het stadhuis onherroepelijk een boel werk op. Heeft de klager gelijk? Mag de eigenaar zomaar een kunstwerk op zijn dak zetten? Is het wel een kunstwerk? De ambtenaren hebben hun argumenten pro en contra op een rij gezet en komen tot de slotsom dat het werk weg moet. Het werk moet verdwijnen “omdat alleen de tekst als kunstuiting kan worden aangemerkt”. De constructie valt onder het vergunningenstelsel. ‘Bord, stellage en locatie’ hebben een omgevingsvergunning nodig. Die vergunning is er niet. Eén klacht is voldoende om over te gaan tot handhaving: weg werk.
Ik ben een groot liefhebber van dit werk van Kevin van Braak. Het prachtige gebouw waar Dara in gehuisvest is, met daarbovenop het kunstwerk dat commentaar levert op de stad; dit soort plekken maakt dat het Eemgebied een grootstedelijke allure krijgt. Hier hangt geen spruitjeslucht meer. Hier worden de woorden van Mondriaan die boven het gemeentehuis hangen waargemaakt: “Ondanks alles strijdt het ideële tegen het materiële”. Het kunstwerk levert commentaar op wat er beneden, op de begane grond plaatsvindt. Het weghalen van dit werk zwiept het gebied in een keer terug naar naar het dorpse Amersfoort. Treurig.
De race is gelopen. Het besluit is genomen. Napruttelen is energieverspilling. Maar toch. We, wij Amersfoorters, kunnen leren van deze kwestie. En hopelijk kunnen we in Amersfoort een volgende keer voor een andere richting kiezen. Daarvoor is het nodig om en de klacht, en de argumentatie van de gemeente Amersfoort onder de loep te nemen.
Er is in Amersfoort één klager, die vindt dat zijn uitzicht verpest is. Bij de ambtelijke stukken zit een foto die de klager gemaakt heeft. Er is maar één plek waar de foto gemaakt kan zijn. De klager woont op de derde verdieping in de nieuwbouw aan de Grote Koppel. Dat is 160 meter van het kunstwerk vandaan. Hij heeft de foto met een telelens gemaakt. Dankzij het gebruik van de telelens lijkt het kunstwerk de omgeving behoorlijk te domineren. Maak je nu vanuit diezelfde plek een foto met een standaardbrandpunt – 50 mm lens bij gebruik van een analoge kleinbeeldcamera of 30 mm lens bij het gebruik van een moderne digitale camera – dan krijg je een heel ander beeld. Het kunstwerk dringt zich dan helemaal niet zo op als de telelensfoto suggereert. Terzijde, maar niet onbelangrijk: de 50 mm en 30 mm lens komen overeen met de menselijke blik. Er valt dus wel het een en ander af te dingen op de klacht.
Het huis van de klager is het enige huis dat het kunstwerk met een telelens op de manier kan zien zoals de klager het ziet. Aan de achterkant van het gebouw is het kunstwerk ook te zien. Visueel ziet het er hetzelfde uit als aan de voorzijde, behalve dan dat de tekst in spiegelschrift staat. De bewoners aan deze kant kunnen het kunstwerk van de achterzijde zien. Voor sommigen is dat alleen in de herfst en winter mogelijk vanwege de bomen.
In het hele Eemkwartier moet je een inspanning doen om het kunstwerk vanaf de zijkant te zien te krijgen. Het kunstwerk maakt zichzelf bij wijze van spreken onzichtbaar zodra je naar de zijkant van het werk kijkt. Dat heeft met de constructie te maken. De kunstenaar heeft wat dat betreft zijn werk goed gedaan.
Waarom sta ik hier zo lang bij stil? Wel, op de eerste plaats vind ik dat er nog wat af te dingen valt op het argument van de klager. Zijn blik wordt verpest pas nadat hij de telelens voor zijn ogen zet. Verpest betekent hier een kwestie van smaak waar wel degelijk over geredetwist kan worden. Moet het uitzicht over de stad, dat vanaf die plek al behoorlijk gedomineerd wordt door de spoorlijnen, op een Anton Pieckerige manier beschermd worden? De klacht over een verpeste blik weegt zwaarder dan het plezier dat menig Amersfoorter beleeft bij het aanschouwen van Dara met het kunstwerk op zijn dak? Nergens lees ik dat hierover nagedacht is. Integendeel. Hé, er is een klager! Vervolgens gaan de ambtenaren en de welstandcommissie met de klacht aan de haal. Nergens lees ik een inhoudelijk afweging van de kwaliteit van de klacht. De klacht wordt ingediend en ten stadhuize gaat men na hoe er formeel gehandhaafd moet worden. De zeis over het maaiveld, zodat alles weer op gelijke hoogte is. Het kunstwerk moet weg.
Vervolgens stemt het mij droevig hoe er op sommige plekken ten stadhuize nagedacht wordt over kunst. De eerste ambtelijke reactie is: weg met het bord bovenop Dara, want het is een reclamebord en het past niet op deze bijzondere plek. Ho ho, zegt Schipper Bosch. Het is geen bord, het is een kunstwerk. En wel een kunstwerk van Kevin van Braak. De handhavers in het stadhuis gaan naar hun collega’s van cultuur. Is dit een kunstwerk, vragen zij. Ja, zeggen die ambtenaren, naar onze inzichten is het een kunstwerk. Nou nou, denken de handhavende ambtenaren, dat hele werk een kunstwerk? Het enige wat er ‘kunst’ aan is, is de tekst. Het frame blijft een gewoon frame en moet gewoon voldoen aan de stedenbouwkundige eisen. Hier maken de handhavers toch een enorme denkfout. Want als de drager – het bord – geen onderdeel van het kunstwerk is, waarom zouden de lettertjes dat wel zijn? De letters zijn ook niet meer dan een letterfont, helvetica narrow bold kapitaal. Afgekloven tot en met, dus dat kan de kunst ook niet zijn. Binnen de redenering van de handhavers is het werk van Kevin van Braak een conceptueel werk. De gedachte is het kunstwerk, de manier waarop de gedachte gepresenteerd wordt is maar bijzaak. Welk een dwaze gedachte. Je gaat toch ook niet de verf van De Nachtwacht losweken van zijn drager, het linnen? De drager is een onlosmakelijk onderdeel van het kunstwerk. Dat geldt voor De Nachtwacht, dat geldt voor het werk van Kevin. Het complete werk is het kunstwerk, of je dat nou mooi vindt of niet.
Jawel, zeggen de handhavers, maar aan de zijkant en aan de achterkant kan je niet zien dat het een kunstwerk is. Voor de aardigheid heb ik wat foto’s gemaakt van het kunstwerk dat op de dakrand staat van het stadhuis. “Ondanks alles strijdt het ideële tegen het materiële”. Die tekst van Mondriaan staat op de dakrand. Om de tekst te lezen moet je je wel op een goede manier opstellen op het Stadhuisplein. Dat lukt. En dan de achterkant van dit kunstwerk. Om te voorkomen dat mijn tekst nog langer wordt zal ik de vergelijking tussen de twee achterkanten hier niet uitschrijven. De achterkant van het kunstwerk van Kevin wint het in mijn ogen van die van het stadhuis.
Binnen het kunstenaarschap van Kevin valt er niet aan te ontkomen: bord, stellage en locatie zijn bepalende onderdelen van het kunstwerk. En natuurlijk is het legitiem om met de kunstenaar in overleg te gaan over maat- en uitvoering. Maar alleen de kunstenaar heeft het laatste woord in de vaststelling of veranderingen zijn kunstwerk aantasten of niet.
Mijn juridische kennis schiet tekort om vast te stellen of er wel of niet vergunningsvrij geplaatst mag worden. Maar als er dan een omgevingsvergunning verleend moet worden, dan wordt dat een vergunning voor het complete beeld, voor het complete kunstwerk.
Het zou mooi zijn als partijen weer aan tafel gaan zitten met als inzet: behoud het kunstwerk op het dak van Dara!
Ron Jagers
