Atze Haytsma: ‘Ik leef in gebeurtenissen’

Veelzijdig kunstenaar Atze Haytsma (1929) mag dan de leeftijd der zeer sterken hebben bereikt, iedere dag nog is hij aan het werk in zijn huis aan De Kruiskamp in Amersfoort. Hij is graag bezig in zijn atelier, werkkamer en donkere kamer op zolder. ,,Ik geef gehoor aan wat ik moet doen. Noem het intuïtie.”

Het beeldhouwen, dichten en fotograferen combineert hij schijnbaar moeiteloos. ,,Mijn beelden hebben net als mijn gedichten tijd nodig. Ze moeten rijpen. Hier moet wat af, daar moet wat bij. Uiteindelijk gaat het allemaal om de vorm.”
Zijn zwart/wit foto’s weerspiegelen net als zijn beelden en de gedichten de kunst van het weglaten: ,,Door een heleboel níet te doen, ontstaat er iets. Een kale kern met een universele eenvoud.” Voorbestemd om kruidenier te worden, volgde Atze in Amsterdam de vakschool voor winkelpersoneel. Het lot besliste anders.

De docent handenarbeid op de vakschool was de beeldhouwer en vioolbouwer Maree. Tijdens de oorlog was Maree ondergedoken in zijn atelier. Noodgedwongen vroeg hij Atze, toen 15 jaar oud, of hij af en toe boodschappen voor hem en zijn vrouw wilde doen. ,,Maree’s atelier met die beelden, de vioolklanken die ik daar hoorde, de verzen die Maree voorlas; ik begreep er niets van maar het maakte een onvergetelijke indruk op mij. Dit was wat ik wilde.”

‘Heb je een rijke vriendin die je kan onderhouden?’ Deze vraag kreeg Atze toen hij zich als arme student meldde op de kunstnijverheidschool in Amsterdam. ‘Nee? Sodemieter dan maar op’, zo werd hem medegedeeld. Gelukkig ontfermde directeur Mart Stam, bekend architect en communist, zich over de jonge Atze. Stam zag het talent van de student en hij mocht blijven.
Hij bleek een snelle leerling die bij veel uiteenlopende projecten werd ingezet, ook na het afronden van de opleiding. Soms was dit succesvol, zoals zijn medewerking aan het beeld van dr. Lely op de Afsluitdijk en Het Lieverdje in Amsterdam. Andere keren leek een project veelbelovend, maar staken onvoorziene omstandigheden een spaak in het wiel. 

 

,,Wat ik gepland had, ging vrijwel nooit door. En dat was heel wat.” Atze vertelt op smakelijke wijze over zijn mislukkingen.  Hoe een Italiaanse pottenbakkerij waar hij succesvol de scepter zwaaide, het financieel niet redde door externe omstandigheden. Een boeiende aanstelling in Parijs ging toch niet door vanwege het ontbreken van een werkvergunning. ,,Ik heb wel zo’n beetje alle gratis musea van Parijs gezien, dat was weer een geluk bij een ongeluk.” Zo werd een film met in de hoofdrol Liz Taylor, op het allerlaatste moment afgeblazen. ,,Ik zou gipsen beelden gieten, maar dat ging dus ook niet door.”

Geslaagd, gevuld leven
Tegenwoordig leeft Atze samen met zijn cavia (‘een heel intelligent dier’) en heeft hij een strenge dagindeling. Kunst gedijt bij een goed gestructureerd leven. Deze opvatting heeft zijn vrouw op hem overgedragen. ‘Eerst de boel aan kant en de boodschappen in huis, des te eerder kun je aan de slag. Zo creëerde zij tijd om te kunnen schilderen.
‘Mijn vrouw overleed twee jaar geleden, ik mis haar nog iedere dag. We waren vierenzestig jaar samen en we hadden het goed.’,,Plannen doe ik niet meer. Het loopt toch altijd anders. Dankzij het feit dat er zoveel misging, is er veel moois ontstaan. Ik zie terug op een zeer gevuld leven.”