Amersfoort moet historische blunder goedmaken

Het is tien jaar geleden dat een verwoestende vlammenzee een historische blunder van jewelste inleidde. Op 22 oktober 2007 brak brand uit in de Amersfoortse Elleboogkerk met daarin gevestigd het Armando Museum. Het overgrote deel van de aanwezige kunstwerken van onder anderen Armando ging in vlammen op. De herbouw van de kerk duurde lang en ondertussen bleek de Amersfoortse politiek eigenlijk toch niet meer zoveel te zien in een museum voor het werk van Armando. Het Armando Museum kwam dan ook niet terug en de collectie werd ondergebracht in Museum Oud Amelisweerd (MOA) in Bunnik. Een miskleun waar we als stad nog iets mee moeten.

Een jaar of twintig geleden maakten diverse Amersfoorters met visie zich sterk voor de komst van een plek in Amersfoort waar onder meer schilderijen en beelden van Armando tentoon kunnen worden gesteld. Armando is een internationaal vermaard kunstenaar, komt uit Amersfoort en een deel van zijn werk heeft ook een sterke binding met die stad. Om nu eens niet pas een museum op te richten na het overlijden van een Amersfoortse kunstenaar en dan ook nog eens achter het net te vissen wat het verwerven van een mooie collectie betreft (zie Mondriaan), getuigde het idee van een eigen museum voor Armando in ‘zijn’ eigen stad van visie en lef. De kunstenaar zelf was erdoor vereerd.

Met veel tamtam werd in 1998 het Armando Museum geopend. Een verrijking van de stad, blijdschap alom. Wel klonk zo her en der wat gemor. Elitaire kunst vonden sommigen, veelal mensen die geen enkele moeite hadden genomen zich in het werk van Armando te verdiepen en de betekenis op zich in te laten werken. Hun gemor won na de brand in 2007 aan terrein toen het museum weer moest worden opgebouwd. En de lokale politiek bleek er niet doof voor toen Amersfoort in financiële problemen kwam en in 2010 stevig moest bezuinigen.

‘Dat naargeestige zwarte en grijze geklieder’

Door het museum af te stoten zouden gemeenteraad en college meteen een structurele kostenpost door kunnen strepen. Wel zou het museum in Bunnik nog een jaarlijkse bruidsschat van een paar ton meekrijgen, maar soit.  Het besluit om het Armando Museum af te stoten werd van een gevoelsmatige rechtvaardiging voorzien door frasen als  ‘Er kwam toch geen hond’ en ‘Toon Tieland zou eerder een museum verdienen dan Armando’. Het was dus een mooie gelegenheid om van ‘dat naargeestige zwarte en grijze geklieder’ af te komen. Maar zo werd volledig voorbij gegaan aan de gevoelens van Armando die eerst zijn museum met zijn werken in vlammen ziet opgaan en daarna nog eens te verwerken krijgt dat ‘ze’ hem in zijn stad eigenlijk helemaal niet moeten…

Tijd nodig om onderdeel te worden van de stad

Het is waar: heel veel bezoekers trok het museum niet. Scholieren kwamen er wel geregeld, maar dat was een verplicht nummer. De overige bezoekers kwamen heel gericht, maar het liep verre van storm. Deels omdat Amersfoort zelf nog in de ontwikkeling zat een volwassen cultuurstad te worden en het (buitenlandse) toerisme naar Amersfoort zelfs nog in de kinderschoenen stond. Deels ook omdat het werk van Armando niet heel toegankelijk is. Richt een museum in over seks door de eeuwen heen, of over martelmethodes in de middeleeuwen en dan weet je zeker dat er vrijwel meteen drommen mensen komen om zich aan al dat moois en interessants te vergapen. Het werk van Armando heeft een heel andere, veel minder vluchtige waarde. Zo’n museum heeft ook tijd nodig om echt onderdeel te worden van de stad.

De Elleboogkerk staat nog steeds leeg

Nog lang na de brand werd niks gedaan aan de afgebrande Elleboogkerk. Pas in de zomer van 2011 begon de herbouw. Toen was dus al besloten dat het Armando Museum er niet terug zou komen. Het duurde nog een paar jaar voor de Elleboogkerk eindelijk helemaal af was. Maar daarmee begon het volgende probleem. Ondanks allerlei pogingen van de gemeente het pand te slijten, bleef het leeg staan en ja, het staat nog steeds leeg.

MOA opende in maart 2014 de deuren. Het is gevestigd een mooi historisch pand en de werken van Armando gaan spannende confrontaties aan met andere exposities. Maar dit is niet de plek waar een bezoeker overdonderd wordt door de kracht en veelzijdigheid van het werk van Armando. Wie dat beseft kan niet anders concluderen dat het werk van Armando eigenlijk perfect tot zijn recht kwam in de Amersfoortse Elleboogkerk.

Kans verkeken, eigen schuld dikke bult

Dat het MOA niet ideaal is, vindt De stichting die de collectie van Armando beheert ook. Armando is dan ook al op zoek naar een echt museum voor een deel van zijn collectie.  Amstelveen, zijn huidige woonplaats, en Schiedam worden genoemd als mogelijke locaties. Amersfoort wordt niet genoemd. Natuurlijk niet. Die kans is verkeken, eigen schuld dikke bult. Amersfoort heeft Armando tot op het bot beledigd door zo makkelijk ‘zijn’ museum af te danken. Amersfoort kan barsten…

Maar aan de andere kant Amersfoort was en is wel een perfecte stad voor het werk van Armando en de Elleboogkerk staat zoals gezegd nog steeds leeg. En eventueel hebben we ook een andere prachtruimte in de aanbieding: het glazen paleis aan het Smallepad waar ooit kunsthal KAdE inzat.

Blunder ongedaan maken: Het Armando Museum moet terug

Dus, het huidige Amersfoortse college van burgemeester en wethouders moet de blunder van destijds erkennen, Armando oprecht excuses maken en een hem prachtig aanbod doen dat hij niet kan weigeren: want het Armando Museum moet terug naar Amersfoort. Zo eenvoudig is het. Zal Armando ingaan op dat aanbod? Waarschijnlijk niet. Als Armando weigert, valt dat niet anders dan te accepteren. Maar heel misschien en hopelijk ook, staat hij er toch anders in: Amersfoort is een ‘klotestad’ geweest, maar het is en blijft immers wel zijn ‘klotestad’. En dingen kunnen nu eenmaal – door politieke kortzichtigheid en domheid – tijdelijk een heel andere weg gaan.

Maar nu heeft Amersfoort de kans haar historische blunder ongedaan te maken. Die kans moet de gemeente grijpen als het Amersfoort als cultuurstad echt serieus neemt.